Varto

Tarihi

Gımgım (Varto) bölgesi tarihte sırasıyla Medler, Pers, Port, Roma ve Bizans egemenliği altında kalmıştır. 1071 Malazgirt Savaşı ile Selçukluların, daha sonra Akkoyunlular ve Karakoyunlular'ın hakimiyeti altında kalmıştır. 1514 yılında Çaldıran Savaşı'yla Osmanlı idaresine geçmiştir. 1923'te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla, TBMM onayı ile Varto ismini alarak ilçe olmuştur.

 

İlçenin adı

"Gımgım" adının kaynağı ile ilgili tezler

• Bölgenin etrafını çeviren dağların eski tarihte volkanik olma olasılığı ve bu dağlardan çıkan ateşli volkanik seslerden dolayı, bölgenin insanlar tarafından 'Gım Gım' diye anılması.

• Akkoyunluların bölgeye gelmesiyle etrafın at kisnemeleriyle çınladığı, dolayısıyla Akkoyunlu Oymakbaşı ‘Goşkar Babanın’ bölgeye Gım Gım diye hitap etmesi.

• Bölgede sıkça deprem olma olasılığı nedeniyle ‘gümlediği’ ve bu yüzden halk tarafından ‘Gım Gım’ ismin takılması.varto adı gelir..

"Varto" adının kaynağı ile ilgili tezler

• Urartu kelimesinin zamanla halk arasında ‘kelime evrimine’ uğrayıp Varto’ya dönüşmesi ( Urartu Uygarlığı ile ilgili Kayalıdere Köyünde kalıntılara ulaşılmıştır)

• Toy Kuşların çok olmasından dolayı, buraya avcılık yapmaya gelen Selçuklu Beyleri ‘Toy var’ anlamında ‘Vortoy’ dedikleri, bunun zamanla halk arasında ‘kelime evrimine’ uğrayıp Varto’ya dönüşmesi…

• Bölgede belli dönemlerde Ermeni Krallıkları olduğu, bu nedenle Varto kelimesinin Ermeniceden gelen bir kelime olması. Varto, Vartan (Վարդան) adının çağrı hali olarak (Batı) Ermenice "vart" վարդ sözcüğüne dayanmakta. Keza, 'gül' anlamına gelen "vart" sözcüğü Part dilinden Ermenice'ye girmiştir. Tarihsel olarak Partça'ya yakın olan Zazaca'daki karşılığı "vıl-, vilıke"dir.

 

Varto Depremi

Verilere göre 1900'lu yillarin ilk depremi 24 Nisan 1903 tarihinde Malazgirt'te 6,7 şiddetinde olmuş ve 2.626 kişi ölmüştür. Buna mütakiben 31 Mayıs 1946 Varto Hinis'ta 5,7 şiddetinde olan depremde 839 kişi ölmüştür.

En etkili ve birçok seyin altüst olmasına, göçe ve ailelerin dağılmasına, konut - sağlık - okul - yol sorunun halen çözülmemesi gibi yaşamın yeniden idame edilmesinin hayli zorlasmasına neden olan deprem, 19 Ağustos 1966 yılında olmuş şiddeti tam olarak bilinmiyor ve 2.394 kişi ölmüştür.vartoda zaman zaman irili ufaklı deprem sarsıntıları olmaktadır.

 

Günümüzde Varto

Geçmişinde pek çok deprem geçirmiş olmasina karşın, en canlı hatırlanan depremler 1946 ve 1966 depremleridir. Özellikle de bu depremler hakkinda daha fazla bilgi bulunmaktadir. Bu büyük depremlerin acılarını taşıyan Varto, özellikle 1966 sonrasında hızla kendi kabuğunu kırmış, yaşadığı göçlerle kaybettiği nüfusa rağmen, sosyal gelişiminden ödün vermemeye çalişmiştir.

Bugün Varto ilçe merkezinde yaklaşık 20.000 kişi yaşamaktadır. Varto'nun köylerindeki toplam nüfus ise 30.000 civarındadır.

 

Eğitim ve Sosyal Yaşam

Varto, çevresinde bulunan birçok il ve ilçeye göre kültürel ve sosyal anlamda gözle görülür ilerlemeler kaydetmiştir. Bunda eğitime verilen önemin büyük payı bulunmaktadır. Yapılan araştırma sonuçlarına göre Varto eğitim seviyesiyle Türkiye'de ilk 5'de yeralmaktadır. Okur yazar oranı ile, Kız cocukların okutulması oranı ile Varto Muş'un en cağdaş ve eğitimli ilçesidir.

Geçmişten beri sözlü masallar, yaşanmış meselelerin ortak bir mekanda paylaşılmasına dayanan komşuluk ilişkileri sosyal yaşamı hep zengin kılmıştır. Varto özellikle folklorik öğelerin de gelişkinliğiyle tanınmıştır. En meşhur oyunlarından biri olan çepki bugün artık ülke sınırlarının dışında da bilinen ve sevilerek oynanılan sola doğru çekilen bir halay türüdür.

2003 yılından bu yana Bingöl Dağları üzerinde bulunan Koğ tepesi halk şenlikleri düzenlenmektedir. Bu şenliklerin genel amacı ilçenin tarihi, turistik ve coğrafik yönleriyle tanıtılabilmesi olarak özetlenebilir.

Varto'da nüfusun yüzdelik oranı kesin olarak bilinmemekle beraber cok büyük bir kısmını, Aleviler oluşturmaktadır. Varto Alevilerinin etnik kökeninin ne olduğu ise tartışmalıdır.